VRANJE – Svečanom sednicom Skupštine grada, prijemom za predstavnike SUBNOR-a i polaganjem cveća i venaca na Spomenik revoluciji, gradski zvaničnici danas obeležavaju 7. Septembar, jedan od praznika grada, datum za koji se vezuje oslobođenje Vranja u Drugom svetskom ratu. Zahvaljujući fotografijama koje je kolorizovao i ustupio nam lokalni umetnik Ivica Stošić, možemo videti delić atmosfere u gradu i okolini tih dana.
Da li su se ljudi okupili oko aviona jer su prvi put u životu videli tako nešto? Da li je suvo lišće po krilima kamuflaža ili nekakva dekoracija jer se slavi kraj rata? Jesu li na fotografiji iz glavne ulice ono mladenci koji poziraju sa partizanima? Ovo je samo delić pitanja koja su tokom kolorizacija fotografija sa izgubljenog negativa mučila autora kolorizovanih fotografija.
Stošić je pre par godina slučajno pronašao film sa negativima nastalim uoči oslobođenja Vranja u Drugom svetskom ratu, a sadržaj negativa, odnosno fotografije, ga je toliko intrigirao te se bacio na njihovu kolorizaciju. Više o samom procesu možete pročitati u posebnom tekstu, a u nastavku možete pogledati delić atmosfere. Originalni negativ predat je Istorijskom arhivu „31. januar“ Vranje.
Poslednji predstavnici Bugarskih okupacionih snaga i njihova administracija, nakon što je Kraljevina Bugarska proglasila neutralnost, napustili su Vranje 7. septembra do 14 časova, što je omogućilo Drugom vranjskom odredu Narodnooslobodilačke vojske da neometano uđe u grad.
Ne može se sa sigurnošću tvrditi da li su fotografije sa negativa nastale baš tog popodneva ili u danima koji su usledili, ali je moguće utvrditi lokaciju i doba dana.
U Galeriji ispod možete videti originale sa negativa:
Simbol oslobođenja – Spomenik revolucije
Iako su iz Vranja fašisti otišli na jesen 1944. godine, grad je svoj simbol revolucije i rata za oslobođenje koji su se masovno podizali širom tadašnje zemlje, dobilo tek četiri decenije kasnije. Od 1985. do danas, impozantan Spomenik revolucije ispred Pedagoškog fakulteta mladima je dugo bio jedno od omiljenih mesta okupljanja.
Nekada, u posleratnoj socijalističkoj prošlosti grada, on je kao impozantan simbol NOR-a i Revolucije iz koje je proistekao temelj tadašnje države, gradu i jugoslovenskom kulturnom prostoru predstavljao mnogo više od spomenika.
Autorsko je delo jugoslovenog vajara Anta Gržetića, koji je poreklom iz Škaljara kod Kotora. Diplomirao je na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu 1949. godine, i bio je saradnik čuvenog Tome Rosandića (autor poznate skultpure Igrali se konji vrani ispred Narodne skupštine).
Spomenik u Vranju najverovatnije je njegov poslednji izrađen. Rađen u kubističkoj formi, klasičan je predstavnik Gržetićevog rada. Predstavlja devojku, mladića i dečaka na konjima, koji simbolizuju masovan odlazak Vranjanaca u partizane i učešće u NOR-u.
